پلاکتها یا Platelets، یکی از اجزای مهم خون هستند که نقش اساسی در فرآیند لختهشدن خون و جلوگیری از خونریزی ایفا میکنند. پلاکتها سلولهای کوچک و بدون هستهای هستند که از مغز استخوان تولید میشوند و در گردش خون نقش حیاتی در پاسخ به آسیبهای عروقی دارند. شمارش پلاکتها که به عنوان بخشی از آزمایش کامل خون (CBC) انجام میشود، میتواند اطلاعات ارزشمندی درباره سلامت سیستم خون و خطر خونریزی یا لختهشدن خون فراهم کند.
نقش پلاکتها در بدن
پلاکتها به محض مشاهده آسیب به دیواره عروق، فعال شده و در محل آسیب به هم میچسبند. آنها با ترشح مواد خاص به فرآیند لختهشدن خون کمک کرده و با تشکیل لخته، از خونریزی جلوگیری میکنند. علاوه بر این، پلاکتها با آزادسازی برخی فاکتورها به تنظیم ایمنی و واکنشهای التهابی بدن نیز کمک میکنند.
محدوده طبیعی پلاکتها
محدوده طبیعی پلاکتها در خون معمولاً بین 150,000 تا 450,000 در هر میکرولیتر است. شمار پلاکتهای خون ممکن است بسته به سن، جنسیت و شرایط جسمی فرد متفاوت باشد، اما این محدوده به عنوان استاندارد برای تشخیص تغییرات احتمالی در سطح پلاکتها در نظر گرفته میشود.
تحلیل نتایج شمارش پلاکتها
پلاکتهای پایین (ترومبوسیتوپنی)
وقتی شمار پلاکتها کمتر از حد طبیعی باشد، به این حالت ترومبوسیتوپنی گفته میشود. ترومبوسیتوپنی ممکن است به دلایل مختلفی بروز کند و منجر به افزایش خطر خونریزی در بدن شود. علل احتمالی کاهش پلاکتها عبارتند از:
- بیماریهای خودایمنی: بیماریهای مانند لوپوس و آرتریت روماتوئید میتوانند باعث تخریب پلاکتها توسط سیستم ایمنی شوند.
- بیماریهای ویروسی: عفونتهایی مانند HIV، هپاتیت و عفونتهای ویروسی دیگر ممکن است باعث کاهش تعداد پلاکتها شوند.
- بیماریهای مغز استخوان: اختلالات مغز استخوان مانند لوسمی و لنفوم میتوانند به تولید ناکافی پلاکتها منجر شوند.
- کمبود ویتامینها: کمبود ویتامین B12 و اسید فولیک میتواند منجر به کاهش تولید پلاکتها شود.
- داروها: برخی داروها مانند شیمیدرمانی، داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) و داروهای رقیقکننده خون نیز میتوانند باعث کاهش پلاکتها شوند.
علائم ترومبوسیتوپنی:
- خونریزی مکرر بینی یا لثه
- کبودیهای بیدلیل
- خونریزی شدید یا طولانیمدت پس از بریدگی
- وجود خون در ادرار یا مدفوع
- خونریزی شدید در دورههای قاعدگی (در زنان)
پلاکتهای بالا (ترومبوسیتوز)
افزایش پلاکتها در خون به عنوان ترومبوسیتوز شناخته میشود. این حالت میتواند خطر لختهشدن خون را افزایش دهد که در برخی مواقع خطرناک است. ترومبوسیتوز به دو نوع اصلی تقسیم میشود:
- ترومبوسیتوز اولیه (اساسی): این نوع از ترومبوسیتوز ناشی از اختلالات مغز استخوان است که در آن مغز استخوان به صورت غیرطبیعی پلاکتها را بیش از حد تولید میکند. ترومبوسیتوز اولیه معمولاً با بیماریهایی مانند پلیسیتمی ورا و ترومبوسیتوز اساسی همراه است.
- ترومبوسیتوز ثانویه: این نوع از ترومبوسیتوز به عنوان واکنشی به شرایط مختلف مانند عفونت، التهاب، جراحی، کمخونی و سرطان ایجاد میشود. ترومبوسیتوز ثانویه معمولاً موقتی است و با درمان علت اصلی برطرف میشود.
علائم ترومبوسیتوز:
- سردرد
- سرگیجه و مشکلات بینایی
- درد در ناحیه قفسه سینه
- بیحسی یا ضعف در دستها و پاها
- خونریزی غیرعادی یا کبودی
عوامل مؤثر بر سطح پلاکتها
تعدادی عوامل میتوانند بر سطح پلاکتها تأثیر بگذارند، از جمله:
- وضعیت سلامت عمومی: بیماریها و عفونتهای مزمن و حاد میتوانند سطح پلاکتها را تغییر دهند.
- داروها: مصرف برخی داروها ممکن است به صورت مستقیم یا غیرمستقیم سطح پلاکتها را تحت تاثیر قرار دهد.
- وضعیت تغذیهای: کمبود ویتامینها و مواد معدنی خاص میتواند تولید پلاکتها را مختل کند.
- سابقه بیماریهای خاص: برخی بیماریهای ارثی و غیرارثی مانند اختلالات خونی و بیماریهای کبدی میتوانند بر سطح پلاکتها تأثیرگذار باشند.
شاخصهای مکمل در آزمایش پلاکتها
برای تشخیص دقیقتر وضعیت پلاکتها و شناسایی علت تغییرات آن، سایر شاخصهای خونی نیز بررسی میشوند:
- MPV (حجم متوسط پلاکتها): اندازه متوسط پلاکتها را نشان میدهد و میتواند در تشخیص شرایطی مانند ترومبوسیتوز و ترومبوسیتوپنی کمک کند.
- PDW (پهنای توزیع پلاکتها): این شاخص به میزان تغییرات اندازه پلاکتها اشاره دارد و میتواند به تشخیص اختلالات پلاکتها کمک کند.
- شاخصهای CBC: سایر اجزای CBC مانند هموگلوبین، هماتوکریت، MCV، MCH و MCHC نیز در ارزیابی سلامت خون و تشخیص اختلالات مختلف مفید هستند.
نتیجهگیری تحلیل آزمایش پزشکی، پلاکتهای خون
بررسی پلاکتهای خون و اندازهگیری تعداد آنها به عنوان بخشی از آزمایش کامل خون (CBC) نقش مهمی در تشخیص وضعیتهای مختلف از جمله کمخونی، اختلالات خودایمنی و بیماریهای عفونی دارد. کاهش یا افزایش سطح پلاکتها میتواند نشاندهنده مشکلات جدی سلامتی باشد و نیاز به بررسی و درمان بیشتر توسط پزشک داشته باشد. این شاخص به همراه سایر شاخصهای خونی، به پزشکان کمک میکند تا علت مشکلات خونی را شناسایی کرده و برنامه درمانی مناسبی برای بیماران تدوین کنند.
