آزمایش ادرار یا Urinalysis یکی از روش‌های ساده، سریع و غیرتهاجمی برای ارزیابی وضعیت سلامت کلی بدن و شناسایی بیماری‌ها است. این آزمایش می‌تواند اطلاعات ارزشمندی درباره وضعیت کلیه‌ها، کبد، قند خون و سیستم ادراری فرد ارائه دهد. به کمک تحلیل نمونه ادرار می‌توان مشکلات مختلفی از جمله عفونت‌ها، بیماری‌های متابولیکی، اختلالات کلیوی و حتی بیماری‌های کبدی را شناسایی کرد.
آزمایش ادرار به طور کلی شامل سه بخش اصلی است که هر کدام از این بخش‌ها اطلاعات متفاوتی درباره وضعیت بدن فراهم می‌کنند:
رنگ ادرار: رنگ طبیعی ادرار زرد روشن تا زرد تیره است که ناشی از وجود رنگدانه‌ای به نام اوروکروم است. تغییر در رنگ ادرار می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات سلامتی باشد:
شفافیت: ادرار طبیعی باید شفاف باشد. کدر بودن ادرار می‌تواند نشان‌دهنده وجود عفونت، خون، باکتری یا بلورهای نمک باشد.
بو: بوی غیرطبیعی ادرار می‌تواند نشان‌دهنده مشکلات متابولیکی مانند دیابت باشد (بوی میوه‌ای در ادرار دیابتی‌ها).
pH ادرار: نشان‌دهنده میزان اسیدی یا بازی بودن ادرار است. pH طبیعی ادرار معمولاً بین ۴.۵ تا ۸ است. تغییرات در pH ادرار می‌تواند نشان‌دهنده مشکلاتی در تغذیه، مصرف داروها یا وجود عفونت‌های ادراری باشد.
پروتئین (Protein): وجود پروتئین در ادرار (پروتئینوری) معمولاً نشانه‌ای از آسیب به کلیه‌هاست. به طور طبیعی، ادرار حاوی مقادیر بسیار کمی پروتئین است، اما وجود پروتئین در مقادیر زیاد ممکن است نشان‌دهنده مشکلاتی مانند نارسایی کلیه، عفونت‌ها یا فشار خون بالا باشد.
گلوکز (Glucose): به طور طبیعی گلوکز در ادرار وجود ندارد یا به مقدار بسیار کمی یافت می‌شود. وجود گلوکز در ادرار (گلیکوزوری) معمولاً نشان‌دهنده قند خون بالا است که ممکن است نشانه‌ای از دیابت باشد.
کتون‌ها (Ketones): وجود کتون‌ها در ادرار نشان‌دهنده تجزیه چربی‌ها برای تامین انرژی است که معمولاً در افرادی که دچار دیابت کنترل نشده هستند، یا کسانی که در حالت گرسنگی یا رژیم‌های کم‌کربوهیدرات هستند، مشاهده می‌شود.
خون (Blood): وجود خون در ادرار (هماتوری) می‌تواند به دلایل مختلفی مانند عفونت‌ها، سنگ‌های کلیوی، ضربه به کلیه‌ها یا حتی تومورهای مثانه و کلیه باشد.
نیتریت و لکوسیت استراز: این دو ماده معمولاً برای تشخیص عفونت‌های ادراری مورد استفاده قرار می‌گیرند. وجود نیتریت نشان‌دهنده حضور باکتری‌های خاصی در دستگاه ادراری است و لکوسیت استراز نشان‌دهنده وجود گلبول‌های سفید در ادرار است که به معنی وجود التهاب یا عفونت است.
گلبول‌های قرمز (RBCs): وجود تعداد بالای گلبول‌های قرمز در ادرار می‌تواند نشانه خونریزی در دستگاه ادراری یا آسیب به کلیه‌ها باشد.
گلبول‌های سفید (WBCs): افزایش تعداد گلبول‌های سفید در ادرار معمولاً نشانه‌ای از وجود عفونت ادراری یا التهاب است.
باکتری‌ها و قارچ‌ها: حضور باکتری‌ها و قارچ‌ها در ادرار معمولاً نشانه‌ای از وجود عفونت است.
کریستال‌ها: کریستال‌های ادراری به نمک‌ها یا مواد معدنی جامدی گفته می‌شود که ممکن است به دلیل شرایط مختلفی مانند کم‌آبی بدن یا سنگ‌های کلیوی در ادرار تشکیل شوند.
نتایج غیرطبیعی در آزمایش ادرار می‌تواند به تشخیص بیماری‌های مختلف کمک کند:
عفونت‌های ادراری (UTI): علائم آزمایشگاهی عفونت ادراری شامل افزایش تعداد گلبول‌های سفید، حضور باکتری و افزایش نیتریت و لکوسیت استراز است. در افراد مبتلا به UTI، ادرار ممکن است کدر باشد و بوی غیرطبیعی داشته باشد.
بیماری‌های کلیوی: وجود پروتئین در ادرار (پروتئینوری) و همچنین حضور خون ممکن است نشان‌دهنده آسیب به گلومرول‌های کلیه یا وجود بیماری‌های مزمن کلیوی باشد. همچنین در موارد شدیدتر ممکن است تجمع مواد زائد (مانند کتون‌ها) در ادرار افزایش یابد.
دیابت: وجود گلوکز و کتون‌ها در ادرار معمولاً نشانه‌ای از قند خون بالا و نارسایی در کنترل دیابت است. این علائم ممکن است در افراد دیابتی که نیاز به تنظیم بهتر داروها یا رژیم غذایی دارند، دیده شود.
سنگ‌های کلیه: حضور کریستال‌های ادراری و خون در ادرار ممکن است نشان‌دهنده وجود سنگ‌های کلیوی باشد. همچنین افزایش pH ادرار می‌تواند باعث تشکیل انواع خاصی از سنگ‌های کلیوی شود.
بیماری‌های کبدی: در برخی بیماری‌های کبدی، مانند یرقان، ادرار ممکن است به دلیل افزایش بیلی‌روبین (یک رنگدانه کبدی) تیره‌تر از حالت عادی باشد. همچنین در این موارد ممکن است گلوکز و کتون‌ها نیز افزایش یابند.
آزمایش ادرار یکی از ابزارهای مهم در تشخیص و پایش بیماری‌ها است که با بررسی ویژگی‌های فیزیکی، شیمیایی و میکروسکوپی ادرار اطلاعات بسیاری در مورد وضعیت سلامت بدن ارائه می‌دهد. این آزمایش به پزشکان کمک می‌کند تا بیماری‌های کلیوی، کبدی، عفونت‌ها و حتی مشکلات متابولیکی مانند دیابت را شناسایی و درمان کنند.